Kaligrafia jest tak stara jak ludzkość. W czasach przed naszą erą na skałach przodkowie wykonywali wgłębienia – znaki, które stanowiły wiadomość dla innych. Dziś choć edytory tekstów i wielofunkcyjne drukarki czynią cuda i bez wysiłku produkują tekst za tekstem w stylu starodawnym, to jednak prawdziwych kaligrafów z pasją nie brakuje! Kaligrafia to nie tylko piękne pismo, bo uznawana jest za sztukę, a umiejętność ładnego pisania w swoim stylu jest ceniona przez ludzi na całym świecie. Historia kaligrafii zaczyna się w momencie gdy nie ma papieru, a do tworzenia znaków służą proste narzędzia. Z czasem ewoluuje, a kształt liter zmienia się w zależności od epoki. Jak rozwijała się kaligrafia i czym jest współcześnie?

Historia kaligrafii

Za początek pisma uznaje się koniec ery prehistorycznej i początek antyku. Prehistoria to najdłuższy z okresów ludzkości i w każdym społeczeństwie – w zależności od jego rozwoju, kończy się z wynalezieniem pisma. Miało to miejsce ok. 3500 r. p.n.e. Człowiek swoje myśli, pragnienia, uczucia zaczął wyrażać za pomocą znaków, bo nie można powiedzieć, że przelewał je na papier, który wynaleziono ok. 105 r. n.e.

Pierwszym punktem zwrotnym w rozwoju kaligrafii było opatentowanie systemu znaków, alfabetu łacińskiego. Co datuje się na VII wiek p.n.e. Prawdopodobnie najstarszą formą pisma była kapitała i z niej wywodzą się następne rodzaje łacińskiego pisma. Służyła jako pismo epigraficzne, czyli przeznaczone do kłucia napisów w kamieniu.

Kapitała dzieli się na dwa rodzaje: kwadratową, która używana była we wspomnianej epigrafice oraz wiejską (inaczej chłopską), która służyła do przenoszenia pisma na miękkie materiały. Kapitałę cechuje monumentalny i podniosły – majestatyczny styl. Cechowała ją symetria, jednakowa wysokość i grubość liter. W okresie antyku litery zakończone zazwyczaj były tzw. szeryfkami, czyli kreski ukośne bądź poprzeczne, które są przedłużeniem litery i mają charakter ozdobny.

Era uncjała

Z pisma kapitała narodził się styl pisma o nazwie uncjała, używany od końca III wieku do X wieku n.e. Litery były zaokrąglone i zdecydowanie miały charakter bardziej zdobień niż liter, bo w przypadku niektórych mocno zmieniają swój kształt, jak choćby literka ‘m’ – sięgając po starodruk może rodzić się pytanie czy to jest m czy n.

Stylem uncjała przepisanych zostało wiele biblii oraz innych świętych ksiąg. Ten styl pisma chętnie był używany przez przedstawicieli kościoła do kopiowania ksiąg. Cechą charakterystyczną i być może utrudniającą czytanie był fakt, że litery były bardzo blisko siebie.

Od okrągłych i prostych liter po fantazyjnie zdobione

W kolejnych wiekach historia kaligrafii zaliczyła wiele punktów zwrotnych. Od prostych liter po fantazyjnie zdobione, by znów zatoczyć koło i wrócić do prostych, lecz niezwykle pięknie pisanych. Przez wieki zmieniały się również przybory do pisania.

Za czasów panowania cesarza Karola Wielkiego piękne pismo oznaczało wyraźne, okrągłe litery, lecz oddalone bardziej od siebie niż miało to miejsce w stylu poprzednim. Łatwiej czytało się tekst, ale litery zachowały swój okrągły, ozdobny kształt.

W czasach gotyku rozwój społeczeństw wymusił nieco konieczność ściśnięcia liter i zmieszczenia więcej tekstu na stronie. Dlatego pismo średniowieczne i fantazyjne litery wyparły wąskie i o kształcie kanciastym. Konieczność umieszczania większej ilości tekstu na stronie była wynikiem niedoboru papieru. W gotyku pismo rozkwitło, pojawiły się nowe style i formy liter – a to wszystko dzięki kaligrafom, którzy byli w tamtych czasach bardzo cenionymi ludźmi.

Po nieco ‘sztywnym’ gotyku nadszedł czas na romantyczny renesans. Zmiany na papierze były zauważalne dla każdego, kto potrafił czytać. Kaligrafia nie była też obca dla artystów, wręcz uwielbiali ją praktykować, a przykładem choćby Leonardo Da Vinci. Pojawiły się zawijasy, ozdobne akcenty i lekkość. Wręcz ma się wrażenie, że pismo jest artystycznym wyrazem czyjejś dłoni.

Kaligrafia była obowiązkowa w polskich szkołach

Do połowy ubiegłego wieku kaligrafia była obowiązkowym przedmiotem w polskich szkołach, na początkowym etapie edukacji. Uczniowie chłonęli nawykł ładnego, starannego, dokładnego pisania. Może nie było ono aż tak ozdobne jak pisali renesansowi artyści, jednak było piękne. A któż z nas dziś potrafi ładnie pisać, jeśli nie ćwiczy kaligrafii? Choć czasy bardzo się zmieniły i w szkołach nie ma już przedmiotu o nazwie kaligrafia, to dzieci w pierwszej klasie otrzymują zeszyty do kaligrafii, w których praktykują naukę ładnego pisania.

Nazwa kaligrafia pochodzi z języka greckiego (kalligraphia) i oznacza dokładnie pięknie pisać. Dziś praktykowanie kaligrafii i jej nauka polecana jest jako sposób na relaks, odprężenie i hobby, które przynosi człowiekowi wiele korzyści. I staje się coraz bardziej popularna podobnie jak luksusowe antyki.

Co cechuje kaligrafię?

Kaligraf stosuje się do zasad, lecz również je łamie. Chodzi o wypracowanie indywidualnego stylu, który wpisuje się w założenia pięknego pisma. Jak wymieniają znawcy tematu, kaligrafia łączy cztery cechy:

• łatwość czytania,
• równość,
• prostotę,
• płynność.

Kaligrafia jest dziś niezwykle cenną umiejętnością, ikoną czasów przed pojawieniem się komputerów. Oprócz tego, że poprawia motorykę ręki, uczy cierpliwości, porządku i staranności, to potrafi głęboko odprężać. Praktykowanie kaligrafii zmusza do koncentracji na pisaniu, bo nie można pisać ani za szybko, ani za wolno. Dzięki temu umysł odpoczywa od codziennych spraw, a rzeczywistość ujęta w piękne litery, może być ozdobą bądź podarunkiem.

Zestawy do kaligrafii

Kaligrafia to sztuka, a sztuka potrzebuje właściwych narzędzi. Dobrym wyborem jest włoski zestaw do kaligrafii, wykonany w starodawnym stylu. Tego typu zestawy wprowadzają w świat, który kiedyś był codziennością dla skrybów. Przepiękne pióra, tradycyjne kałamarze, atrament, stalówki i pełne elegancji opakowanie czynią z zestawów do kaligrafii gotowy prezent. Dla kogo? Dla poetów i pisarzy – również tych piszących do szuflady, dla tych, którzy pragną rozwijać swój potencjał, dla dzieci i dla każdego, kto ceni atrakcyjne i niebanalne formy spędzania wolnego czasu. Zestawy do kaligrafii są również oryginalną ozdobą na biurku.

Nowoczesna kaligrafia to swoboda, której granice wyznacza estetyka i gust. Dzięki poprzednim pokoleniom do wyboru są liczne style, które można łączyć i dodać coś od siebie.