Kremacja i pochówek to dwie podstawowe formy pożegnania i chowania zmarłych, bez względu na szerokość geograficzną, wiarę, zwyczaje i czasy. Historia kremacji i urn pogrzebowych ma początek jeszcze przed naszą erą, czego dowodem są odkrycia archeologiczne. Jako obszary, w których kremacja była stosowana podaje się Bliski Wschód, Europę i Australię. Wśród powodów wykonywania kremacji były wojny i konieczność pochowania dużej liczny żołnierzy, podobnie przy epidemiach. Przodkowie dostrzegali również jeszcze jeden ważny aspekt kremacji, uznawano, że jest bardziej higieniczna od tradycyjnego pochówku – podobne argumenty za kremacją wysuwa się obecnie. Historia stosowania urn pogrzebowych jest zawiła, dla jednym społeczeństw kremacja jest naturalnym wyborem, dla innych niedopuszczalna.

Historia stosowania urn pogrzebowych

Słowo urna pochodzi z języka łacińskiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza naczynie bądź dzban. Według innych historyków określenie pochodzi od słowa urere – palić. Urnę pogrzebową określa się również: urna na prochy, kremacyjna, grzebalna i żalnik. Głównym celem urny było i jest umieszczenie w niej prochów zmarłego. Natomiast w zależności od cywilizacji i wierzeń urny wykorzystywano również do innych celów.

Od wieków urny wykonywano w różnych formach i wielkościach. Ich cechą charakterystyczną są zdobienia, które robiono już w odległych czasach. Oczywiście przodkowie dysponowali prostymi narzędziami, dlatego najstarsze urny były prostymi naczyniami, w których składano prochy.

Urny pogrzebowe – jedna z najstarszych tradycji ludzkości

Wydaje się, że kremacja ma krótką historię, nic jednak bardziej mylnego, bo historia stosowania urn pogrzebowych, według archeologów sięga neolitu, a nawet kamienia łupanego. Składanie ludzkich prochów do urn jest jedną z najstarszych tradycji ludzkości, podobnie jak umiłowanie do noszenia ozdób, biżuterii. Przodkowie, podobnie jak my dziś, mieli świadomość, że palenie jest higienicznym sposobem chowania zmarłych. A w okresach wojen, zaraz, palenie było racjonalnym rozwiązaniem problemów z masowym pochówkiem zmarłych.

Jak wyglądały obrzędy pogrzebowe przed naszą erą, czy zmarłym towarzyszyły lichtarze ze świecami, kwiaty? W zależności od kultury i wierzeń pochówek miał różny charakter. Jeśli chodzi o same urny, to historycy najczęściej wskazują na około 7000 r. p.n.e. jako okres pierwszych kremacji, a przynajmniej z tego okresu pochodzą najstarsze odnalezione urny. W Chinach, w jednej z najstarszych prowincji (Jiahu) odnaleziono ponad 30 urn o różnych rozmiarach. Co wskazuje, że palono zwłoki zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Odnalezione urny były prostymi w swojej formie, nieozdobionymi naczyniami.

Najstarsze dowody kremacji w Europie

Wraz z rozwojem cywilizacji i wędrówkami ludzi, kremacja pojawiła się w Europie. Świadczą o tym odnalezione urny, datowane na 3000 r. p.n.e., na obszarze Rosji, który zamieszkiwały ludy słowiańskie. Kolejne odkrycia archeologów miały miejsce w Grecji, Włoszech, Irlandii i na Węgrzech. Artefakty datuje się na 2500 do 1000 r. p.n.e. Odnalezione urny wykonane były z ceramiki.

We wskazanym okresie przybywało cmentarzy przeznaczonych do pochówku skremowanych zmarłych. W okresie około X wieku p.n.e., w epoce przed antykiem, w Grecji palenie ciał zmarłych i umieszczanie prochów w urnie było powszechną praktyką. Urny były istotnym elementem całej oprawy pożegnania i pochówku bliskiego. Grecy stworzyli różne formy urn i nadawali im wyjątkowy charakter przez liczne zdobienia. Były to symbole związane z przekonaniami, religią oraz z pochówkiem.

Podobnie jak Grecy, zdobione urny i palenie zwłok praktykowali Rzymianie. Urny nazywano ‘cineraria’ i choć produkowano je na dużą skalę, to dzięki inskrypcji stawały się spersonalizowane. Grecy najczęściej grzebali urny, a Rzymianie umieszczali je w kolumbarium. Rzymianie tworzyli urny ze szkła i kamienia, a Grecy najczęściej z gliny – terakotowe.

Początek chrześcijaństwa – powrót do tradycyjnego pochówku

W okresie wczesnego chrześcijaństwa w Europie do początku renesansu odchodzono od kremacji. Powodem uznanie jej za pogański zwyczaj. Doszło do uznania kremacji za świętokradztwo i stwierdzono, że palenie zwłok godzi w religię i kulturę.

Przez kolejne wieki kremacja nie była postrzegana za właściwe pożegnanie i pochowanie zmarłego. Wręcz uważano ją za niemiły akt wobec zmarłego. Jedynym wyłączeniem, gdy kremację dopuszczano stały się wojny i zarazy. Tak było jeszcze przez praktycznie cały barok.

W części państw kremacji zabroniono, a jej praktykowanie spotykało się z surowymi karami. Za spalenie zwłok bliskiej osoby groziła nawet kara śmierci, gdy uznano, że podczas obrzędów miały miejsce pogańskie rytuały.

Okres odrodzenia kremacji i urn

Pierwsze krematoria w Europie powstały w drugiej połowie XIX wieku w Anglii i w Niemczech. Powrót do palenia zwłok i grzebania zmarłych w urnach wcale nie był prosty. Wielowiekowa tradycja pochówku, zwyczaje, obrzędy z tym związane były mocno zakorzenione w społeczeństwach. Pierwsze dwa krematoria w Europie przetarły szlaki kolejnym na naszym kontynencie. Bardzo powoli zmieniało się podejście do chowania prochów zmarłych w urnach, na co wpływ miały wierzenia i otwartość społeczeństwa na zmiany. Co widać również obecnie w statystykach.

W niektórych państwach jak Japonia, 99,9% pochówków ma miejsce z urną z prochami. W innych społeczeństwach i kulturach kremacji zabroniono. Przykładem wyznawcy Islamu – zmarły leży tak, by jego głowa kierowała się w stronę Mekki, ikony tej religii. Islam zabrania również okaleczania ciał po śmierci, co wyklucza kremację. Praktyki palenia zwłok zakazuje również Kościół Prawosławny.

Kremacja w Polsce statystyki

Jak widać historia stosowania urn pogrzebowych jest burzliwa i fascynująca, podobnie jak historia kaligrafii. Z danych Polskiej Izby Branży Pogrzebowej wynika, że z każdym rokiem przybywa w Polsce pochówków urnowych. Co jak zauważają eksperci jest wynikiem wymiany międzypokoleniowej i innego spojrzenia na kremację.

Bliscy zmarłych mają obecnie do wyboru urny wykonane z różnych materiałów, bogato zdobione i proste, o różnych formach.